Molfars και Caremaras: Οι άγνωστοι μάγοι του Μεσαίωνα

Μέσα στις σκοτεινές μνήμες του Μεσαίωνα η σκέψη μας αναμοχλεύει εικόνες απόλυτου ρομαντισμού αλλά και άφταστης φρίκης, απροσδιόριστου τρόμου και ακατανίκητης γοητείας.

Ανάμεσα τους και αυτές των ανθρώπων, αντρών και γυναικών που μέσα από τα χρονικά αυτής της μυστηριώδους εποχής στιγματίστηκαν ως σύντροφοι του απαγορευμένου και του ακατανόητου. Μυημένοι στα κοσμικά μυστήρια και στους αδιόρατους ψιθύρους της συμπαντικής δημιουργίας και των άστρων, μέσα από την περιπλάνηση και την μοναχική αναζήτηση, υπήρξαν ο συνδετικός κρίκος του καθημερινού με το θείο και το υπερκόσμιο. Ας διασχίσουμε αυτό το λεπτό σύνορο για να ταξιδέψουμε για ακόμη μια φορά μέσα στην απολαυστική αγκαλιά του Άγνωστου. Η περιπλάνηση μας θα μας οδηγήσει από τα Καρπάθια μέχρι την Νορμανδία όπου θ’ ανακαλύψουμε τα καλά κρυμμένα μυστικά και τις παραδόσεις των πιο αινιγματικών μάγων του Μεσαίωνα…

Molfars: Αυτοί που Ψιθυρίζουν

«Για την Φύση τραγούδησες παιάνες, αγιότητα γεμάτους
Και σε ξένους δίδαξες τις εμπνευσμένες μας doinas*,
Όταν τους συναντούσες σε περιπάτους
Κι όταν η σκέψη σου ταξίδευε κοντά μας
Μα τους είπες πως άλλους σαν τους στίχους τους
Δεν θα ξαναβρούν σε μέρη μακρινά μας;»
George Costuc «Oι Προάγγελοι της Άνοιξης»

*doinas: παραδοσιακές μελωδίες της Ρουμανίας

Τα Καρπάθια είναι γνωστά σαφώς σε κάθε λάτρη της λογοτεχνίας τρόμου και όχι μόνο γιατί απετέλεσαν και αποτελούν το …σπίτι ενός από τους πιο αιμοσταγείς χαρακτήρες που γέννησε ποτέ η ανθρώπινη φαντασία. Φυσικά δεν είναι άλλος από τον Κόμη Δράκουλα έναν αριστοκράτη βρικόλακα και πρωταγωνιστή του ομώνυμου μυθιστορήματος του ιρλανδού συγγραφέα και λαογράφου Μπραμ Στόκερ ο οποίος εμπνεύστηκε τον κεντρικό χαρακτήρα του βιβλίου του από τον Βλαντ Τέπες έναν ιστορικό ηγεμόνα της Βλαχίας. Τα Καρπάθια είναι μια περιοχή απίστευτης ομορφιάς που μέσα από το άγριο και επιβλητικό τοπίο της μοιάζει να προσπαθεί να αποδείξει πως οι θρύλοι μπορούν να ζωντανέψουν και να εισβάλλουν στις ζωές μας ανά πάσα στιγμή. Οι κάτοικοι τους μοιράζονται ιστορίες για στοιχειά, λυκάνθρωπους, ανθρωποφάγες νεράιδες ή bysitsyas όπως τις αποκαλούν και κυρίως για τους μάγους-ψιθυριστές, τους Molfars. H λέξη “molfar” προέρχεται από την ομόριζη λέξη “molfa” που σημαίνει, «κάτι μαγεμένο από ξόρκι». Οι Μolfars εντοπίζονταν σε απομονωμένα χωριά των Καρπαθίων και αναφορές για την παρουσία και τις ικανοτητές τους βρίσκουμε κυρίως στην Ουκρανία, την Πολωνία (όπου τους αναγνωρίζουμε και με την τοπική ονομασία Szeptun)και την Ρουμανία. Στην Ρουμανία η δράση τους συσχετίστηκε με τις μαγικές και μαντικές πρακτικές των Ρομά παρόλο που από ορισμένες πηγές είναι ξεκάθαρο ότι ο συσχετισμός είναι αβάσιμος. Οι Molfars διέθεταν μια πλειάδα δεξιοτήτων με πιο σημαντική από αυτές την θεραπεία. Σύμφωνα με την παράδοση οι περισσότεροι από αυτούς γεννιούνταν με αυτές τις ιδιαίτερες ικανότητες ενώ άλλοι τις αποκτούσαν μετά από εκπαίδευση. Οι molfars αποκαλούνταν και karakternyks, ένας όρος που χαρακτηρίζει τους αγνούς και καλόκαρδους ανθρώπους. Ήταν αφοσιωμένοι στο κοινό καλό και όπως προαναφέρθηκε ο κύριος σκοπός τους ήταν η θεραπεία. Για να την πετύχουν ανάλογα με την περίπτωση του ασθενή χρησιμοποιούσαν βότανα σε συνδυασμό με ξόρκια τα οποία πρόφεραν πάντα πολύ γρήγορα και ψιθυριστά κι αυτό γιατί θεωρούταν πως με αυτή τη διαδικασία ξυπνούσαν στην ψυχή του ανθρώπου μνήμες από την γέννηση της και την βοηθούσε να θεραπευτεί γρηγορότερα σε συνδυασμό με τα θεραπευτικά ξόρκια τα οποία συνήθιζαν επίσης να ψιθυρίζουν στα στοιχεία και κυρίως στο νερό που έπιναν οι ασθενείς. Φαίνεται πως η διαδικασία της θεραπείας μέσω των ψιθύρων επιβάρυνε εν καιρώ τους ίδιους τους θεραπευτές, οι οποίοι συχνά απομονώνονταν προκειμένου να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους. Εκτός από την χρήση βοτάνων και ξορκιών οι molfars κατέφευγαν και στην θεραπευτική φύση της μουσικής. Χρησιμοποιούσαν την drymba, ένα μικροσκοπικό παραδοσιακό όργανο που ακόμα απαντάται στην λαϊκή μουσική της Ρουμανίας, του οποίου οι χορδές παίζονται με τα δόντια. Με την έλευση του χριστιανισμού η εμπιστοσύνη του απλού λαού απέναντι σε αυτούς τους… σαμάνους των Βαλκανίων δεν κλονίστηκε στο ελάχιστο. Αντιθέτως οι ίδιοι οι molfars ενέταξαν πολύ αρμονικά μέσα στις τελετές τους πολλά από τα ιερουργικά στοιχεία του πρώιμου χριστιανισμού. Στα Καρπάθια όρη που φτάνουν μέχρι την δυτική Ουκρανία ζουν απομονωμένοι σε μικρά χωριά φωλιασμένα σε δάση κωνοφόρων, οι Hutsuls μια κοινότητα ανθρώπων που διατηρούν εδώ και αιώνες έναν παραδοσιακό τρόπο ζωής και αντίληψης του κόσμου. Οι Hutsuls θεωρούν τους molfar όχι απλά θεραπευτές αλλά σχεδόν ημίθεους, καθώς σε αυτούς εμπιστεύονται τα μυστικά τους τα δέντρα και όλα τα στοιχεία της φύσης. Επίσης σύμφωνα με τον θρύλο έχουν την ικανότητα να προσφέρουν σε κάποιον την αθανασία ή να του χαρίσουν υπεράνθρωπη δύναμη. Μια τέτοια περίπτωση απόδοσης σχεδόν ημιθεϊκών δυνάμεων στους molfars συναντάμε και στον πολύ διαδεδομένο ανάμεσα στους κατοίκους των δυτικών Καρπαθίων, μύθο του Oleksa Dovbush ενός τοπικού ήρωα. Ο Oleksa ήταν ο αρχηγός μιας ομάδας πολεμιστών που υπερασπίζονταν τα εδάφη της περιοχής. Σαν παιδί ήταν ασθενικός και αδύναμος, μια μέρα όμως συνάντησε στο βουνό έναν γέρο άντρα που με τα ξόρκια του χάρισε στον Oleksa απίστευτη δύναμη και τον έκανε άτρωτο απέναντι στα σπαθιά και τις λόγχες. O θάνατος του όμως δεν ήρθε από κάποιο όπλο αλλά από τα σατανικά σχέδια της γυναίκας του που ήθελε να σκοτώσει τον Oleksa κι έτσι ζήτησε την συμβουλή ενός κακού molfar για να βρει τρόπο να τον δολοφονήσει. Το τέλος της συγκεκριμένης ιστορίας ήταν προδιαγεγραμμένο όμως σίγουρα δεν είναι προδιαγεγραμμένος ο προορισμός που θα επιλέξει η συνείδηση κάθε ανθρώπου είτε αυτός είναι ένας μάγος-θεραπευτής είτε μια απλή αρθρογράφος. Ας αφήσουμε όμως προς το παρόν τα υπαρξιακά μυστήρια για να μεταφερθούμε κάπου ακόμη πιο δυτικά. Μέχρι τα υψίπεδα της Νορμανδίας κι ας ακολουθήσουμε τις φλογέρες των caremaras των μάγων-βοσκών…

Caremaras: Οι άρχοντες της καταιγίδας και τα μυστήρια του sortilege

«Βοσκός, σαν να λέμε μάγος», λέει ένα γαλλικό ρητό. Στο βιβλίο του William Monter «Τοads and Eucharists: The Male Witches of Normandy» διαβάζουμε μεταξύ άλλων ότι «στην Νορμανδία η αρχετυπική εικόνα του ανθρώπου που ασχολούταν με τη μαγεία δεν ήταν αυτή μιας γριάς γυναίκας, αλλά ενός βοσκού, νεαρού ή ηλικιωμένου», όπως επίσης ότι «στην Γαλλία η πλειοψηφία των κατηγορούμενων και συλληφθέντων για μαγικές πράξεις ήταν πάντοτε άντρες, κάτι που επέτρεπε στους δικαστές να τους επιβάλλουν σκληρότερες ποινές, ιδιαίτερα εάν υπήρχαν υποψίες συμμετοχής τους στις τελετές του sortilege». Στην μεσαιωνική Νορμανδία η απομονωμένη ζωή των βοσκών και η πολυήμερη παραμονή τους στην άγρια φύση θεωρούνταν πως τους παρείχαν την ευκαιρία να αποκομίσουν διάφορες απόκρυφες γνώσεις και να τις χρησιμοποιήσουν πολλές φορές εις βάρος των απλών χωρικών. Συχνά λοιπόν κατηγορούνταν ως υπεύθυνοι για τις ασθένειες που προσέβαλαν ανθρώπους και ζώα, για την κακή σοδειά αλλά και για την συχνή παρουσία ερπετών και άλλων ζώων που σχετίζονταν άμεσα με την λατρεία των δυνάμεων του κακού. Τους απέδιδαν την ικανότητα να καλούν υποχθόνια πνεύματα, χρησιμοποιώντας τα ως υπηρέτες και προστάζοντας τα να βλάπτουν με κάθε πιθανό τρόπο τους ανθρώπους. Τις φορές που οι άνθρωποι τύχαινε να συναντήσουν κάποιον βοσκό έκαναν γρήγορα τον σταυρό τους και φρόντιζαν να μην κάνουν οτιδήποτε θα μπορούσε να προξενήσει την οργή του. Ακόμη και αυτό όμως ορισμένες φορές δεν ήταν αρκετό. «Πολύ συχνά ακόμη κι αν έχουν απλά την πρόθεση να τον αφήσουν ήσυχο, εκείνος απομακρύνεται με το κεφάλι κατεβασμένο μα ο δείκτης του αριστερού χεριού του είναι τεντωμένος και σε αυτήν την σιωπηλή απειλητική χειρονομία οι άνθρωποι αναγνωρίζουν το επερχόμενο κακό. Είτε αυτό είναι ο θάνατος των ζωντανών τους, είτε τα άνθη μιας μηλιάς που καίγονται σε μια νύχτα είτε το ακάθαρτο νερό της πηγής», αναφέρει ο Barbey d’ Aurevilly.

Oι Caremaras είχαν ακόμη την ικανότητα να ελέγχουν τον καιρό και γι’ αυτό τους αποκαλούσαν «les meneurs de nuees», δηλαδή «αυτοί που καθοδηγούν τα σύννεφα». Οι άνθρωποι τους θεωρούσαν υπεύθυνους για τις μακροχρόνιες περιόδους ξηρασίας αλλά και για τις καταστρεπτικές για τα σπαρτά τους πλημμύρες. Το πιο μυστηριώδες όμως σημείο του μαγικού τους βιογραφικού ήταν η συμμετοχή τους στο sortilege. Η παράδοση θέλει την τελετή του sortilege να λαμβάνει χώρα την μέρα της λειτουργίας του Αγίου Πνεύματος. Από τα πρακτικά μιας δίκης που τελέστηκε στη Rouen μαθαίνουμε ότι πολλές από αυτές τις μαγικές συναντήσεις συνέβαιναν στο δάσος του Eteclin. Εκεί οι συμμετέχοντες άλειφαν το σώμα τους με μια ειδική πούδρα που τους καθιστούσε αόρατους ενώ κατά την διάρκεια της μαγικής τελετής κρατούσαν κλαδιά από οξύφυλλο, αψιθιά, φτέρη και πεντάνευρο. Επίσης σε κάποιες από τις επικλήσεις που πραγματοποιούνταν σε αυτήν οι μάγοι χρησιμοποιούσαν δηλητήριο από δέρμα φρύνων σαν μέρος μιας αντίστοιχης, σκοτεινής θείας κοινωνίας. Υπάρχουν ωστόσο και πολλές ιστορίες που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την αδικαιολόγητα κακοπροαίρετη δράση των caremaras σύμφωνα με τις οποίες οι μάγοι-βοσκοί διέθεταν μεγάλες γνώσεις πάνω στα βότανα τις οποίες χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά για να θεραπεύουν. Μέσα στην σιωπηλή σκοτεινιά της νύχτας μάθαιναν να ξεχωρίζουν τους αστερισμούς και τους έδωσαν ονόματα. Δέχονταν και καλωσόριζαν τις αλλαγές των εποχών που τους συντρόφευαν στις μακρινές, μοναχικές περιπλανήσεις τους διαφυλάσσοντας έτσι αυτήν την πολύτιμη παρακαταθήκη που σήμερα αποτελεί υλικό μελέτης για μια μεγάλη γκάμα επιστημών, από την λαογραφία μέχρι την μετεωρολογία. Αλλά και να συνάντησαν κάποτε κάποια από τα μαγικά και αόρατα τέκνα του κόσμου μας, αν μοιράστηκαν μαζί τους γνώσεις, γέλια και μελαγχολικές ονειροπολήσεις, ποιος θα τους κατηγορήσει; Μήπως κι εμείς αυτό δεν επιδιώκουμε τώρα περισσότερο από ποτέ;…

Η επιστήμη μέσα από την μαγεία και οι ψίθυροι του παρόντος

Σ’ ένα από τα ηθογραφήματα του που έχει τίτλο «Αι μάγισσαι του Μεσαίωνα», ο Εμμ. Ροϊδης σημειώνει ότι «επί χίλια επέκεινα έτη η μάγισσα υπήρξε η μόνη κατά της θεοκρατίας αντιπολίτευσης, η μόνη υπέρμαχος της επιστήμης και της προόδου περιθάλπουσα εις τα φιλόστοργα στήθη της τα σπέρματα, εξ ων έμελλε να βλαστήσει ο μετ’ ολίγον ο σήμερον πολιτισμός», ενώ σε κάποιο άλλο σημείο καταδικάζει την στάση των «σύγχρονων επιστημόνων» απέναντι στην απαξίωση που φανερώνουν όσον αφορά τα όσα πολύτιμα έφτασαν ως εμάς από εκείνα τα χρόνια της άγνοιας και του κατατρεγμού. Πράγματι η στάση των μελών της επιστημονικής κοινότητας δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα ανά τους αιώνες. Κανείς όμως δεν μπορεί να διαψεύσει το γεγονός ότι οι μάγισσες και οι μάγοι καταδιώκονταν γι’ αυτήν ακριβώς την αφοσίωση και την επιμονή τους στο ν’ ανακαλύψουν και να διαδώσουν την πραγματική φύση των πραγμάτων γύρω μας. Πέρα από την παραλλαγμένη σύγχρονη εικόνα τους αυτοί οι άνθρωποι πράγματι αντέταξαν τις έστω, για τα σημερινά δεδομένα, πενιχρές τους γνώσεις για τον φυσικό κόσμο ενάντια στον απειλητικό σκοταδισμό της εποχής του Μεσαίωνα και τιμωρήθηκαν σκληρά γι’ αυτό. Πολλοί ήταν οι προάγγελοι και οι μαικήνες των εμπνευστών πολλών επιστημονικών ανακαλύψεων που άντλησαν την έμπνευση τους και έθεσαν τις βάσεις της κοινωνικής προόδου βασιζόμενοι σε αυτήν την ταπεινή κληρονομιά την οποία εμείς μπορούμε να τιμούμε καθημερινά με τις επιλογές μας. Μέσα από την συμβολή μας στην… μαγική διαδικασία της ανθρώπινης εξέλιξης είναι πολύ πιθανό να αισθανθούμε κι εμείς πως μπορούμε να διαμορφώσουμε την δική μας παρακαταθήκη αυτή τη φορά όχι υπό την απειλή κάποιας πυράς, αλλά των αστραπιαίων αλλαγών που επιφέρει η εποχή μας σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο, καλλιεργώντας μια αίσθηση ευγνωμοσύνης για τον υπέροχο κόσμο μας και τις ιστορίες που τον διαμόρφωσαν.

«Σκιά, ήλιε, βωμέ, καπνέ και ηλιαχτίδα
Ανώφελη είναι η ιστορία μου,
αν δεν την καταλάβετε-γι’ αυτό μ’ ελπίδα
σας καλώ να διαλέξετε
γιατί είστε μόλις στην αρχή
κι εμένα τον παντοτινό οδοιπόρο
πρέπει να συντρέξετε.»
George Costuc, «Η σκιά»