Στον απόηχο της υλικής ευμάρειας πάντα θα υπάρχει ο ψίθυρος του παρελθόντος και της απαράβατα ιερής επαφής με τη Μητέρα Φύση. Στον ρυθμό αυτού του ψιθύρου χτυπά το τύμπανο του σαμάνου εκεί όπου «τα σαγόνια του Ουρανού και της Γης συγκρούονται και ενώνονται για να γεννήσουν τον άνεμο». Τα τύμπανα των Yakutii ηχούν αχνά στην ψυχή μας για να ξυπνήσουν εκστατικές αναμνήσεις από το τελευταίο σύνορο που χωρίζει την ανθρωπότητα από την ενστικτώδη ελευθερία…
Aal Luuk Mas, Γλυκιά Μητέρα Σημύδα
Στο Βορρά τριγυρισμένη από τα εύθραυστα κάστρα των παγετώνων βρίσκεται η πατρίδα των Yakutii η Yakutiya ή Yakutsk-Shakha όπως είναι η σύγχρονη ονομασία της. Εκεί πριν από αιώνες βρέθηκαν οι πρώτοι νομάδες πρόγονοι των Yakutii οι οποίοι αρχικά ζούσαν στο Olokh και γύρω από τη λίμνη Βάικάλη αργότερα όμως όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Hollier , μετά την έλευση των Μογγόλων “εγκαταστάθηκαν στο μέσο του ρου του ποταμού Lena και σφηνώθηκαν προς τα βορειοανατολικά και βορειοδυτικά». Μέχρι σήμερα οι Yakutii διατηρούν στο ακέραιο τον νομαδικό, παραδοσιακό τρόπο ζωής που αυτοί τους κληροδότησαν. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους ασχολείται με την εκτροφή ταράνδων στην ύπαρξη των οποίων βασίζουν και την δική τους επιβίωση. Επιβίωση που μοιάζει οριακή σε μια περιοχή όπου οι θερμοκρασίες μπορούν να πέσουν μέχρι και στους -76 βαθμούς Κελσίου. Τις παγωμένες νύχτες λοιπόν που ο θάνατος μοιάζει απλά με καλό φίλο, που κάθεται απέναντι για να μοιραστεί τη φωτιά σου, οι οικογένειες συγκεντρώνονται μέσα στις σκηνές τους, γύρω από την πυρακτωμένη καρδιά της κοινωνίας και λένε ή ακούνε ιστορίες από τις πρώτες μέρες τους κόσμου…
Το Χάος γέννησε το Κοσμικό Αυγό κι από το ασπράδι του που κύλησε όταν αυτό ράγισε ξεπήδησαν ο Μεγάλος Ουρανός και ο Αρχέγονος Ωκεανός. Έπειτα οι πρίγκιπες των Άστρων ο Βογκούλ και ο Νουμ –Τόρεμ κάλεσαν τα πουλιά. Εκείνα ήρθαν από τα βασίλεια του Συννεφένιου Αγρού, βούτηξαν στα βάθη του Ωκεανού και με τη λάσπη που μετέφεραν στα ράμφη τους δημιουργήθηκε η Γη. Για να την στερεώσει ο Βογκούλ την έδεσε με μια ζώνη από πετράδια, τα Ουράλια. Όταν έφτασε η στιγμή, ο άνεμος έφερε τους σπόρους κι εκείνοι έδεσαν με το κοσμικό νερό και το φως από τις οχτώ χρυσαφένιες κοτσίδες της θεάς του Ήλιου και βλάστησαν. Έτσι γεννήθηκε η Μητέρα Σημύδα που τα κλαδιά της συγκρατούν τα παλάτια των πολεμιστών των άστρων και οι ρίζες τις ενώνουν τα βασίλεια των ανθρώπων. Σε κάθε παρακλάδι από τις ρίζες Της αντιστοιχεί μια φυλή και σε κάθε φύλλο Της μια από τις απειράριθμες γλώσσες των ανθρώπων.
Όπου τα πουλιά έριξαν παραπάνω λάσπη δημιουργήθηκαν βουνά. Στην κορυφή τους κατοικούν οι kat οι δικαστές και κριτές του επίγειου κόσμου ενώ οι ukan kat κατέβηκαν από τις πάντα χιονισμένες κορυφές για να εξουσιάζουν τα νερά. Βαθιά στη Γη επιβιώνει και λειτουργεί παράλληλα με τον κόσμο των ανθρώπων ο κόσμος των υποχθόνιων πνευμάτων των Abaasy, που συνήθως παρουσιάζονται ως παραμορφωμένες ανθρώπινες φιγούρες με ένα χέρι, ένα μάτι και σκούρο δέρμα στο χρώμα του κάρβουνου και που έφτασαν σε αυτό τον κόσμο την πρώτη μέρα του πρώτου χειμώνα από τα βορειοανατολικά του Σύμπαντος.
Κάθε ζωή πηγάζει από το σώμα της Μεγάλης Μητέρας. Η δύναμη και η υπόσταση της Φύσης, της οποίας όλα τα πλάσματα(muzun), τα ζώα(ngohl), τα φυτά(yab), ακόμα και κάποια από τα αντικείμενα( kut) έχουν μέσα τους ένα μικρό κομμάτι της, της ανήκουν. Έτσι κι Εκείνη για να βοηθήσει τους ανθρώπους που περιπλανούνταν γυμνοί και φοβισμένοι στο σκοτάδι της άγνοιας έστειλε τις τρεις κόρες της. Η πρώτη είναι η προστάτιδα της Γης, η γριά Ιτσίτα, που διαλέγει πάντα ως μέρος διαμονής τις ομορφότερες λευκές σημύδες, περιτριγυρίζεται από τα πνεύματα των φυτών και των δέντρων και απομακρύνει τα μαύρα πνεύματα των Ασθενειών από τους ανθρώπους. Οι Yakutii αφήνουν προσφορές για εκείνη μέσα σε κουφάλες γέρικων δέντρων. Η δεύτερη είναι η προστάτιδα των Κοπαδιών, η Υναχσύτ, που εξασφαλίζει στα θηλυκά που εγκυμονούν εύκολη γέννα ενώ προστατεύει τα ζώα από τις ασθένειες. Σε αυτήν προσφέρονται πάντα γάλα και βούτυρο από το πρώτο άρμεγμα του έτους. Η τρίτη από της αδερφές, η Αζυσύτ είναι η προστάτιδα των Παιδιών. Καθήκον της είναι να βοηθά τις γυναίκες ώστε να έχουν εύκολη γέννα και να ευλογεί τα νεογέννητα ώστε να έχουν μια μακριά και υγιή ζωή. Παρουσιάζεται την στιγμή της γέννας πάντοτε γελαστή και κάνοντας με την λεκάνη της μια χαρακτηριστική κίνηση που βοηθά τις γυναίκες να έχουν έναν γρήγορο και ανώδυνο τοκετό. Αυτή η κίνηση επαναλαμβάνεται τελετουργικά, από τις γυναίκες της φυλής, σε γιορτές αφιερωμένες προς τιμήν της αφού οι Yakutii θεωρούν ότι δημιουργεί και ενθαρρύνει τη ζωή.
Ο Αετός Σαμάνος και το Ταξίδι του Μάγου
Κάποτε όμως λένε ότι οι Abaasy ζήλεψαν την ζωή στη Γη και την ευτυχία των κατοίκων της και για να τους εκδικηθούν κάποιοι εγκατέλειψαν τον υπόγειο κόσμο τους και ήρθαν στον δικό μας μέσα από τις σπηλιές. Έτσι δημιουργήθηκαν οι θανατηφόρες ασθένειες και για αρκετό καιρό οι άνθρωποι υπέφεραν και πέθαιναν χωρίς καμία λύτρωση. Ο μεγάλος Λευκός Θεός Yuryung Ayy Toion που είδε την καταστροφή αποφάσισε να προσφέρει στους ανθρώπους την ικανότητα της Ίασης. Έτσι γεννήθηκε ο πρώτος σαμάνος. Οι θεοί αποφάσισαν να αναθέσουν στον αετό να μεταφέρει στους ανθρώπους την απόκρυφη γνώση των ψυχικών περιπλανήσεων και της θεραπείας μέσω των οραμάτων. Αυτός κατέβηκε στη Γη και έζησε ανάμεσα τους παίρνοντας ανθρώπινη μορφή. Λέγεται μάλιστα πως η γυναίκα του ήταν το πρώτο άτομο στο οποίο δίδαξε την τέχνη του σαμανισμού και πως οι απόγονοι του μπορούν να παίρνουν τη μορφή ζώων όπως ο ίδιος.
Οι σαμάνοι είναι ο ζωντανός συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον κόσμο των πνευμάτων και τον ανθρώπινο κόσμο. Είναι οι μόνοι που μπορούν να ελέγχουν προς όφελος της ανθρωπότητας τις αρχαίες δυνάμεις των κακοποιών Αbaasy.Το αστρικό σώμα του σαμάνου κινείται ανάμεσα στα σύνορα μέσα από τη δύναμη των ιερών βοτάνων και της ρυθμικής μουσικής του μαγικού τυμπάνου που είναι φτιαγμένο από δέρμα αλόγου ή ταράνδου κι έχει πάνω του ζωγραφισμένες μορφές ιερών ζώων που χρησιμεύουν σαν ασπίδα ώστε να προστατευτεί η ευάλωτη αύρα του μάγου-ταξιδευτή. Εκείνος θα πρέπει να διασχίσει τους τρεις παράλληλους κόσμους οι οποίοι κατοικούνται από πλάσματα που σύμφωνα με την παράδοση αντιπροσωπεύουν τον ιδανικό, αγνό εαυτό κάθε όντος που ζει στη Γη.
Φτάνοντας στον σκοτεινό κόσμο τον Αbaasy δεν θα πρέπει να ξεγελαστεί από τα απατηλά οράματα που αυτοί θα του παρουσιάσουν για να τον αποδυναμώσουν. Χρησιμοποιώντας μια σειρά από επικλήσεις θα τραβήξει μαζί του την δύναμη τους ή ακόμη και την σύντομη παρουσία τους στον κόσμο μας. Μέσω αυτής θα καταφέρει να πολεμήσει το κακοποιό πνεύμα της αρρώστιας και να το εκδιώξει πίσω στον υποχθόνιο κόσμο. Κάποιες παραδόσεις θέλουν τον μυημένο σαμάνο να έρχεται σε σεξουαλική επαφή με αυτά τα πνεύματα προκειμένου να εξασφαλίσει το πολυπόθητο μυστικό. Ενδεχομένως αυτός να ήταν και ο λόγος, δηλαδή οι αμφιλεγόμενες, φυσιολατρικές πρακτικές των σαμάνων, για τον οποίο οι θιασώτες της αρχαίας παράδοσης για πολλούς αιώνες υπέστησαν διώξεις σε σημείο αφανισμού και άντεξαν την μισαλλόδοξη κατακραυγή του αλλόθρησκου φανατισμού. Παρά τις προκαταλήψεις και τις απαγορεύσεις ο σαμανισμός καταφέρνει να επιβιώνει ακόμη και σήμερα στην κοινωνία των Yakutii ως αναπόσπαστο μέρος του μοναδικού τρόπου ζωής τους.
«Εκεί που ο ήλιος φωτίζει ψηλά και λαμπερά,
Εκεί όπου το χιόνι ποτέ δεν πέφτει
Κι ο χειμώνας ποτέ δεν φτάνει,
Καλοκαιρινή ευλογία
Και αιώνια ζεστασιά…»
Η νύχτα προχωρά και οι σκιές γίνονται εντονότερες. Οι άνθρωποι γύρω από τη φωτιά κοιτούν ονειροπόλα τις πορφυρές φλόγες. Ένας άντρας σηκώνεται και πλησιάζει στο κέντρο της σκηνής. Όλοι σκύβουν ελαφρά το κεφάλι με σεβασμό καθώς περνά δίπλα τους ο αφηγητής. Στην κοινωνία των Yakutii έχει την ίδια δύναμη με τον σαμάνο. Κάθεται και ακουμπά απαλά το χέρι στο μάγουλο του. Ανοίγει το στόμα κι η αργόσυρτη φωνή του γίνεται σώμα για τις ψυχές των ηρώων και τα πάθη των θεών. Κι οι στίχοι του olokho ξετυλίγονται μεθώντας την φαντασία…
Olokho, σημαίνει «αυτό που συνέβη» και αποτελεί το ηρωικό έπος των Yakutii που οι θρύλοι λένε πως χρειάζονται εφτά μέρες και εφτά νύχτες για να ολοκληρωθεί η αφήγηση του. Μέσα από τους 30,000 στίχους του ξεπροβάλουν οι καλοκάγαθοι θεοί Aiyy που δημιούργησαν την Γη ή τον Μεσαίο Κόσμο αλλά και οι εξόριστοι θεοί του Ανώτερου κόσμου που υπό την καθοδήγηση του Er-Sogotokh δημιούργησαν τους πρώτους ανθρώπους που με τη σειρά τους κάλεσαν όλους τους ήρωες κι ανάμεσα τους τον μεγαλύτερο όλων, τον Nyurgun Bootur τον Tαχύ, για να τους υπερασπιστούν απέναντι στις καταχθόνιες δυνάμεις των Abaasy. Μετά από τη Μεγάλη Μάχη του Χειμώνα οι Abaasy αιχμαλωτίζουνν κάποιους από τους πολεμιστές κι ο Nyurgun θα ταξιδέψει μόνος ,με τις ευλογίες της Θεάς της Γης Aan Alakhchyn Khotun, για να τους σώσει.
Όταν ο Nyugur Bootur φτάσει στον Κάτω Κόσμο θα νικήσει το τρομερό Φίδι της Φωτιάς και θα ελευθερώσει τους ήρωες. Σαν τελική δοκιμασία θα αντιμετωπίσει την πολεμίστρια των Abaasy, Kyys Nyurgun. Η μάχη τους διαρκεί τρεις χειμώνες και τρία καλοκαίρια και στο τέλος ο ήρωας νικά και παντρεύεται την ηττημένη παρθένα. Ο γάμος τους εορτάζεται κάθε χρόνο στην Γιορτή του Καλοκαιριού (Ysyakh) όπου οι Yakuti τιμούν το ζευγάρι και την νίκη του φωτός επί του σκότους. Δεν είναι λίγες οι αναφορές πάντως μέσα από το έπος σε γάμους μεταξύ των κατοίκων του Μεσαίου Κόσμου με τις Κόρες του Κάτω Κόσμου, κυρίως μετά από επιδίωξη των δεύτερων.
Ορισμένοι ερευνητές της λαογραφίας υποστηρίζουν ότι το Olokho δεν είναι παρά φαντασιακή μεταφορά της πραγματικής ιστορίας των Yakuti όπου οι αντίπαλες φυλές παρουσιάζονται σαν δαιμονικές οντότητες. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι το περιεχόμενο του έπους αφορά απλά τις προαιώνιες ανησυχίες και τoν αέναο αγώνα για την επιβίωση στις πιο αντίξοες συνθήκες.
Το 2005 η Unesco συμπεριέλαβε το Olokho στον κατάλογο των έργων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενώ το 2006, το Ηρωικό Έπος των Yakuti εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Διατήρησης της Παγκόσμιας Παράδοσης. Σήμερα τα παιδιά των Yakuti διδάσκονται στο σχολείο κάποιους από τους στίχους του. Κάποτε σε μια φυλή υπήρχαν αρκετοί αφηγητές. Δυστυχώς σήμερα ,όπως συνέβη με τους σαμάνους, έχουν απομείνει ελάχιστοι αφηγητές ή Olokhosut για να μεταφέρουν αυτά τα περίτεχνα τραγούδια στις νέες γενιές. Όμως παρά τα εμπόδια η παράδοση συνεχίζεται από γενιά σε γενιά και διατηρείται με τον σεβασμό που της αρμόζει.
Η φωτιά καίει ακόμη όμως το μόνο που ακούγεται τώρα είναι οι απαλές ανάσες των ανθρώπων. Των Yakuti, των σαμάνων της Σιβηρίας, που παλεύουν κάθε μέρα για να αναδείξουν και να περισώσουν την μοναδική τους παράδοση απέναντι στην σκληρή ομοιομορφία της νέας εποχής. Αυτών που ζουν και πεθαίνουν στην αγκαλιά της Μητέρας Σημύδας. Αυτών που ονειρεύονται πάντα τον κόσμο όπου « ο χειμώνας ποτέ δεν φτάνει» στις καρδιές των ανθρώπων, την «καλοκαιρινή ευλογία» και την «αιώνια ζεστασιά»….
Πηγές:
- Sites:
- Russian and Indian Report
- eYakutia
- United Nations Educational Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
- Russia Today
- Yakutia Today
- Cosmic Elk Blogspot: Siberia
- Βιβλία:
- «Παγκόσμια Μυθολογία», Auge, Gillon,Hollier/ Larousse
- «Παγκόσμια Μυθολογία»,Veronica Ions/ Ακμή
- «Olonkho: Nyurgun Bootur the Swift», Platon A. Oyunsky/ Renaissance Books
- «Yakutia: Siberia of Siberia», Andreath Horvath
