Ο πάγος τρίζει κάτω από το βαρύ της πέλμα και τα νύχια δημιουργούν μικροσκοπικά ανοίγματα στην σκληρή επιφάνεια του. Τα μαύρα μάτια στρέφονται προς τον αστροφώτιστο ουρανό και την απέραντη νύχτα του βορινού χειμώνα. Πείνα και μια αίσθηση απεραντοσύνης που σβήνει μέσα στο άσπιλο λευκό τοπίο. Τα ρουθούνια οσμίζονται άπληστα τον αέρα καθώς φτάνει κοντά της μια γνώριμη μυρωδιά: αυτή των ανθρώπων.
Την αυγή, ένας κόσμος λάμπει γύρω, από δροσοσταλιές
και μέσα σε κάθε δροσοσταλιά μια ατέλειωτη μάχη
Ιαπωνικό χάικου [1](ελεύθερη απόδοση)
Πριν από μερικά χρόνια, είχα την τύχη να επισκεφτώ το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης που δεσπόζει σαν μια ξεχωριστή ιστορική πινελιά στην πόλη της Κέρκυρας.
«Τ΄ ακούτε τι παρήγγειλεν
Η καθαρή Δευτέρα.
Πεθαίν΄ ο κρέως πέθανε,
Ψυχομαχάει ο τύρος
Σηκών΄ ο πράσος την ουρά κι ο κρέμυδος τα γένια…»
Απόσπασμα από παραδοσιακό τραγούδι της Αποκριάς.
Κόνισκα, ορεινό Θέρμο.
«Ὁ ὕπνος μέσα στὰ μάτια κελαηδᾶ
Σὰν νὰ ἦταν τὸ νερὸ τῆς βρύσης
Σὰν νὰ ἦταν ὁ βοσκὸς τοῦ παραμυθιοῦ
Ποὺ ἔτρεφε γένια ὁλόασπρα…»
Γιώργος Σαραντάρης, «Ο ύπνος μέσα στα μάτια»
Ύπνος. Μια γλυκιά μεσημεριανή συνήθεια και μια επιτακτική βραδινή ανάγκη. Για κάποιους χάσιμο πολύτιμου ζωτικού χρόνου, για κάποιους άλλους το κλειδί της μακροζωϊας. Σε μια πρόσφατη συζήτηση με φίλους, κάποιος επεσήμανε ότι ο ύπνος συγκαταλέγεται ανάμεσα στις τρεις μεγαλύτερες απολαύσεις από τις οποίες αντλεί τις υπαρξιακές ελπίδες του το ανθρώπινο είδος. Επαφίομαι στη διακριτική ευχέρεια των αναγνωστών, προκειμένου αυτοί να συνθέσουν το επιτυχημένο τρίπτυχο των απολαύσεων. Ό, τι κι αν σημαίνει για εσάς ο ύπνος, σίγουρα δεν παύει να αποτελεί ένα απαραίτητο και ταυτόχρονα άκρως αινιγματικό κομμάτι της ανθρώπινης ζωής.
«Ξαφνικά όλοι αναστατώθηκαν και η μακριά γραμμή του πλήθους χωρίστηκε στα δυο για να επιτρέψει σ’ έναν καβαλάρη να περάσει. Είδα μια μεγαλόπρεπη γυναίκα καβάλα σ’ ένα πανέμορφο μαύρο άλογο. Ήταν η Λόζεν, η αδερφή του Βικτόριο! Η Λόζεν η γυναίκα πολεμιστής! Ψηλά, πάνω από το κεφάλι της, κρατούσε το τουφέκι της. Είδα μια λάμψη όταν σήκωσε το δεξί της πόδι για να χτυπήσει τον ώμο του αλόγου της. Εκείνο σηκώθηκε για λίγο στα πίσω του πόδια κι έπειτα πήδηξε μέσα στο ρεύμα του ποταμού. Η γυναίκα το ανάγκασε να γυρίσει κόντρα στο ρεύμα κι εκείνο άρχισε να κολυμπά».
«Κόκκινη κλωνά κλωσμένη,
Στην ανέμη τυλιμένη
Δως της κλώτσο να γυρίσει
Παραμύθι ν’ αρχινήσει…»
Εισαγωγή από το διήγημα «ο Αρχαιολόγος», του Ανδρέα Καρκαβίτσα.
Η Φινλανδία είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική και λαογραφική παράδοση, η οποία απορρέει σε ένα μεγάλο βαθμό, από τη στενή επαφή των κατοίκων της με τη φύση και τους αρμονικούς ρυθμούς της. Τα πυκνά δάση και οι μεγάλες λίμνες αποτελούν το σκηνικό όπου διαδραματίζονται ανά τους αιώνες ιστορίες, όπως το παραμυθένιο έπος της Καλέβαλα, θρύλοι και μύθοι που εξάπτουν τη φαντασία κα την περιέργεια κάθε περιηγητή. Παρακάτω θα συναντήσουμε και θα γνωρίσουμε ίσως λίγο καλύτερα κάποια από τα πλάσματα που αποτελούν ήρωες αυτών των ιστοριών. Καλοκάγαθα και ταυτόχρονα πονηρά, μεγαλειώδη και ταυτόχρονα προικισμένα με την απλότητα του φυσικού κόσμου, θα μας βοηθήσουν να αναγνωρίσουμε και να αφυπνίσουμε από το λήθαργο της μονότονης καθημερινότητας τον παιδικό μας εαυτό.
“Σε όνειρο είδα το Χρυσαφένιο Δάσος που κρύβει τα Αινίγματα του Κόσμου,
Και περιπλανήθηκα σ’ ένα Κρυφό Μονοπάτι,
Που στην Πύλη του συχνά με είχαν οδηγήσει οι σκιερές παρουσίες κάποιων άγνωστων.
Παράξενα οράματα είδα ενώ στεκόμουν μόνος,
Σαν απαλή φλόγα στην αγκαλιά της πέτρας
Και γέλια άκουσα και μουσική γλυκιά,
Αυτά, με οδήγησαν κι εγώ δεν ξέρω που,
Γιατί είχα ξεστρατίσει από το Μονοπάτι.
Το Κάλεσμα μιας άγνωστης φωνής έφτασε σε μένα από τα σκιερά δέντρα,
Η φωνή ενός άγνωστου κι όμως τόσο γνώριμη,
Κι έτρεξα μέσα από το γρασίδι και την απαλή δροσιά,
Μόνο για να συναντήσω αυτή τη Φωνή.»
-Amalthia of the Children of the Twilight- (σε ελεύθερη απόδοση από την αρθρογράφο)
Και ποιος δεν έχει ακούσει αυτή τη Φωνή… αντηχεί στη μυστικιστική επιβλητικότητα των δασών και στο μητρικό μουρμούρισμα της θάλασσας. Σε βρίσκει τις ώρες που το Φως παλεύει με το Σκοτάδι, το δειλινό και το λυκόφως. Σε βρίσκει καθώς αγναντεύεις εκείνη τη μενεξεδένια γραμμή στον ορίζοντα που γεμίζει την καρδιά με μια απροσδιόριστη μελαγχολία κι είναι η ψυχή σου που σε παροτρύνει ν’ ακούσεις. Ν’ ακούσεις τις ασημένιες σάλπιγγες της Αυλής των Ξωτικών που σε καλούν να επιστρέψεις σ’ έναν κόσμο που κάποτε γνώρισες στη γέννηση του…
«Όλα θα περάσουν σαν καπνός από λευκές μηλιές,
Που τον αιχμαλωτίζει το χρυσάφι του φθινοπώρου,
Κι εγώ δεν θα είμαι πια νέος», Σεργκέι Γιεσένιν
Μέσα από τις σκιές που αφήνουν οι αναμνήσεις μας, καθώς χάνονται με το πέρασμα του χρόνου, μπορούμε πολλές φορές να διακρίνουμε κάποιες μορφές που παραμένουν αναλλοίωτες και πάντα απειλητικές. Είναι μορφές πλασμένες από τους μεγαλύτερους φόβους μας και τα πιο ακραία αρνητικά μας συναισθήματα που τους δίνουν πνοή και τις ντύνουν με τη σκοτεινή κάπα του εφιάλτη. Έναν τέτοιο εφιάλτη θα βρούμε να παραμονεύει ανάμεσα στις ψηλές σημύδες των δασών της Ρωσίας και να μας καλεί να γνωρίσουμε καλύτερα το φόβο, το σκοτάδι και ίσως τον ίδιο μας τον εαυτό…
Η μελωδία της άρπας ακούγεται απαλά, διστακτικά στην αρχή σαν μικρό κύμα που χαϊδεύει αργά ένα βράχο κι έπειτα η φωνή της Ρουσάλκα (Rusalka) υψώνεται παρακλητικά προς τη Σελήνη γεμάτη ένταση και προσμονή καθηλώνοντας και συγκινώντας.
Ο λόγος για μια από τα ωραιότερες άριες του παγκόσμιου ρεπερτορίου, το «Song to the Moon», από την μαγευτική όπερα του Αντονίν Ντβόρζακ (Antonín Leopold Dvořák) «Ρουσάλκα». Αναμφισβήτητα ο Ντβόρζακ μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους σημαντικότερους και πιο εμβληματικούς συνθέτες της ευρωπαϊκής μουσικής του 20ου αιώνα. Το έργο του χαρακτηρίζεται από αυθεντικότητα, πρωτοτυπία και μια βαθιά αγάπη για τα έθιμα και τις παραδόσεις της Τσεχίας. Το τελευταίο, ως χαρακτηριστικό γίνεται φανερό μέσα από την προσεκτικότερη ανάλυση των έργων του. Ας ξεκινήσουμε με μια μικρή κατάδυση στα ήρεμα νερά μιας λίμνης, εκεί όπου η φρίκη συναντά την ομορφιά και το παραμύθι συναντά τον εφιάλτη για ν’ ανακαλύψουμε τι είναι αυτό που καθιστά την τέχνη του Ντβόρζακ μοναδική…
Ένας άντρας κάθεται με την πλάτη ακουμπισμένη στον κορμό ενός έλατου. Με τα μάτια κλειστά σφίγγει στη χούφτα του λίγο χώμα. Η γη μυρίζει όπως πριν τη βροχή. Σύννεφα και σιωπή...
Μέσα στις σκοτεινές μνήμες του Μεσαίωνα η σκέψη μας αναμοχλεύει εικόνες απόλυτου ρομαντισμού αλλά και άφταστης φρίκης, απροσδιόριστου τρόμου και ακατανίκητης γοητείας.
«Spirit, lovely guest, who are you?
Whence have you flown down to us?
Taciturn and without a sound
Why have you abandoned us?
Where are you? Where is your dwelling?
What are you, where did you go?
Why did you appear
Heavenly, upon the Earth?»
«The Mysterious Visitor», ποίημα του Vasily Zhukovsky
Ο λόγος φυσικά για τους δράκους. Αυτά τα μεγαλόπρεπα, ερπετόμορφα όντα που στολίζουν με μοναδικό τρόπο, εδώ και αιώνες τους θρύλους ανά την υφήλιο. Στο παρόν άρθρο όμως θα μας απασχολήσει κυρίως η ιστορία και η εμπνευσμένη προέλευση των δράκων, όπως αυτή αναπαριστάται με γλαφυρό τρόπο στις αφηγήσεις των Σλάβων! Ας ξεκινήσουμε όμως προτού οι δράκοι μας απογειωθούν!
«Το καλοκαίρι της νιότης
και το φθινόπωρο πέταξαν μακριά,
είμαι πια γριά και κουρασμένη.
Κάθε λουλούδι θα μαραθεί
και θα πέσει νεκρό,
όταν θα φυσήξουν στο κατόπι μου
οι παγωμένοι άνεμοι.
Ω πως μπορώ να είμαι ευτυχισμένη,
ολομόναχη μέσα στο σκοτάδι και το κρύο;»
«Cailleach Bheara’s seasonal song» (σε ελεύθερη απόδοση από την αρθρογράφο)
Αυτά τραγουδά η Κάλιαχ Μπέερα καθώς ανεμίζει το ανελέητο σφυρί της, πετώντας μέσα στις ριπές του παγωμένου αέρα, πάνω από τις Βρετανικές Νήσους τις μακριές νύχτες του χειμώνα.
Η πρώτη εικόνα που συγκρατεί κάποιος, όταν επισκέπτεται την Αιτωλοακαρνανία είναι η μόνιμη παρουσία του νερού που επιβάλλεται παίρνοντας διάφορες μορφές στο τοπίο και η έντονη βλάστηση, με τις επιβλητικές βελανιδιές και τα παιχνιδιάρικα πλατάνια. Πίσω από αυτά, πίσω από την πρώτη εντύπωση που σου αφήνει αυτός ο νομός κρύβονται άλλα χαρακτηριστικά του πιο μυστηριώδη. Κάθε σημείο του έχει τη δική του υπόκωφη χροιά λες και οι ιστορίες αναβλύζουν κι αυτές μαζί με το νερό από κάθε πόρο αυτής της γης. Αναβλύζουν και χαϊδεύουν τ΄ αυτιά και τη φαντασία αυτού που θα τις αναζητήσει σαν να τον καλωσορίζουν σε μια διαφορετική πραγματικότητα που από χρόνια βρίσκεται καλά κρυμμένη στους περίπλοκους διαδρόμους της μνήμης. Οι πόρτες του νου ανοίγουν, οι διάδρομοι αυτοί φωτίζονται και η ιστορία μας ξεκινά από τους δρόμους της πόλης του Αγρινίου…
«Μεγαλώνει με έναν μάγο στα βουνά. Από την αυγή ως τη δύση του ηλίου, η γάτα του μάγου ψυχαγωγεί την Κικιμόρα με φανταστικές ιστορίες για αρχαίες εποχές και μακρινά μέρη, καθώς η Κικιμόρα αποκοιμιέται μέσα σε μια κούνια από κρύσταλλο. Εφτά χρόνια θα περάσουν μέχρι να ωριμάσει και τότε το κεφάλι της δεν ξεπερνάει σε μέγεθος μια δαχτυλήθρα και το σώμα της δεν είναι πλατύτερο από ένα κομμάτι άχυρο. Η Κικιμόρα γνέθει λινάρι από την αυγή ως το λυκόφως και μόνο μοχθηρές σκέψεις κάνει για τον κόσμο». (σε ελεύθερη απόδοση από την αρθρογράφο)
Τα παραπάνω συμπληρώνουν τον πρόλογο του συμφωνικού ποιήματος «Κικιμόρα», του Ρώσου συνθέτη Ανατόλι Λιάνταφ το οποίο παρουσιάστηκε στο κοινό το 1909. Ηρωϊδα του είναι η Κικιμόρα (кики́мора), ένα πλάσμα που μεταπήδησε άνετα από τη σφαίρα του λαϊκού θρύλου στη σύγχρονη εποχή μέσα από τις τέχνες και τις ιστορίες που δημιουργούν αβίαστα η φαντασία και η ιδιαίτερη καθημερινότητα των Ρώσων. Ποια είναι όμως η Κικιμόρα και τι μπορεί να σημαίνει η μάλλον…κωμική ονομασία της;
«Μια τρομερή, ανατριχιαστική, ξέφρενη κραυγή έσκισε τη νύχτα, διαπέρασε τους παλιούς τοίχους, συνέχισε να δυναμώνει, να χαμηλώνει, να πάλλεται».
«Η τελευταία ευχή», Andrzej Sapkowski
Όταν κάποιος αρχίσει να περιπλανιέται στο γοητευτικό σύμπαν του The Witcher- ή Γητευτή, σίγουρα δεν θα θελήσει να το αφήσει σύντομα. Είτε μέσα από τις σελίδες των βιβλίων που περιγράφουν με άφταστη γλαφυρότητα τις περιπέτειες του κεντρικού ήρωα, είτε μέσα από τις ζωντανές εικόνες του role-playing game, καλούμαστε να περιπλανηθούμε σε μια φαντασιακή κοσμική σύμπραξη που σίγουρα, σε όσους το έχουν επιχειρήσει έχει μένει αξέχαστη.
Στις 19 Ιουνίου στις 10 π.μ. στους πρόποδες του βουνού Μουσέ, στον ορεινό όγκο του Μαργκερίντ,, ένας ηλικιωμένος άντρας, ο Ζαν Σαστέλ, καταφέρνει να σκοτώσει μ’ ένα χτύπημα του τουφεκιού του ένα παράξενο ζώο. Έπειτα σκύβει πάνω από το κουφάρι και προφέρει τα εξής λόγια: «Κτήνος δεν θα ξαναφάς τίποτα πια!». Με αυτό το τρόπο καταφέρνει να βάλει τέλος σε μια τριετή περίοδο φόβου και χάους. Στα πόδια του κείτεται το κουφάρι του Θηρίου του Ζεβωντάν, του πλάσματος που θεωρούταν υπεύθυνο για τον πρόωρο θάνατο περισσότερων από 130 ανθρώπων στη περιοχή της Λοζέρ. Όμως το τέλος αυτού του τρομακτικού ζώου σηματοδότησε παράλληλα την αρχή μιας ατελείωτης αναζήτησης όσον αφορά την καταγωγή του, τη δράση του αλλά και την επιστημονική τεκμηρίωση της ίδιας του της ύπαρξης. Ας προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε μαζί μερικές από τις πιο γοητευτικές πτυχές αυτής της υπόθεσης που ακόμη προβληματίζει, εμπνέει και συναρπάζει τους σύγχρονους ζωολόγους και τους μελετητές του άγνωστου…