Η Φινλανδία είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική και λαογραφική παράδοση, η οποία απορρέει σε ένα μεγάλο βαθμό, από τη στενή επαφή των κατοίκων της με τη φύση και τους αρμονικούς ρυθμούς της. Τα πυκνά δάση και οι μεγάλες λίμνες αποτελούν το σκηνικό όπου διαδραματίζονται ανά τους αιώνες ιστορίες, όπως το παραμυθένιο έπος της Καλέβαλα, θρύλοι και μύθοι που εξάπτουν τη φαντασία κα την περιέργεια κάθε περιηγητή. Παρακάτω θα συναντήσουμε και θα γνωρίσουμε ίσως λίγο καλύτερα κάποια από τα πλάσματα που αποτελούν ήρωες αυτών των ιστοριών. Καλοκάγαθα και ταυτόχρονα πονηρά, μεγαλειώδη και ταυτόχρονα προικισμένα με την απλότητα του φυσικού κόσμου, θα μας βοηθήσουν να αναγνωρίσουμε και να αφυπνίσουμε από το λήθαργο της μονότονης καθημερινότητας τον παιδικό μας εαυτό.
Hiisi
Το hiisi είναι ένα ανήσυχο πνεύμα των δασών, το οποίο συσχετίζεται άμεσα με τα οπληφόρα ζώα όπως οι άλκες, οι τάρανδοι ακόμη και τα άγρια άλογα τα οποία μάλιστα πιστεύεται ότι δημιούργησε. Λένε πως έχει στην κατοχή του μια άλκη με εκατό ζευγάρια κέρατα κι ένα άλογο με πέτρινο κεφάλι, ράχη από ξύλο, σιδερένια πόδια και πύρινη χαίτη. Ορισμένες παραδόσεις θέλουν το hiisi να έχει τρομακτική μορφή και άκρως κακοποιό δράση στην οποία περιλαμβάνονται οι επιθέσεις σε ανυποψίαστους διαβάτες και οι καταστροφή ολόκληρων οικισμών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κακή φήμη αυτού του μάλλον…παρεξηγημένου δασόβιου πνεύματος συσχετίστηκε στο έργο του Τόλκιν και ειδικά με τη βίαιη φύση των γκόμπλιν, τα οποία σε ορισμένα σημεία του έργου του μεγάλου συγγραφέα, αποκαλούνται και hiisi.
Haltija
Haltija αποκαλούν γενικά οι κάτοικοι της Φινλανδίας τα ξωτικά παρότι, όπως συμβαίνει στις παραδόσεις πολλών λαών αυτά μπορούν να διαχωριστούν σε περισσότερα από ένα είδη. Στα haltija λοιπόν ανήκουν οι γνόμοι, τα ξωτικά του δάσους, τα οικόσιτα ξωτικά αλλά και τα ξωτικά του νερού και του αέρα. Στα οικόσιτα ξωτικά συγκαταλέγονται τα tonttu τα οποία φαίνεται πως αποτέλεσαν πηγή έμπνευσής για να γνωστά σε όλους μας, ξωτικά των Χριστουγέννων με τα χαρακτηριστικά πράσινα ρούχα και τα κουδουνάκια. Τα αντίστοιχα haltija του νερού, τα οποία πολλές φορές εγκαταλείπουν τα υδάτινα παλάτια τους για περιπλανηθούν στο δικό μας κόσμο, φορούν καπέλα και μπότες από πέτρα και μπορούν να παραλλάξουν το μέγεθος τους ανάλογα με την περίσταση. Τα haltija είναι στην πλειοψηφία τους καλοπροαίρετα πλάσματα τα οποία προσφέρουν απλόχερα τη βοήθεια τους σε όποιων τη ζητήσει με μοναδικό αντάλλαγμα μια μικρή ποσότητα τροφής. Συχνά οι άνθρωποι επικαλούνται την παρουσία τους προκειμένου να κατευνάσουν τα συμπτώματα κάποιας ασθένειας ή απλά για να εξασφαλίσουν την ασφάλεια που προσφέρει η μαγική τους παρουσία.
Peikko
Το τρομερό και γιγαντόσωμο peikko, θεωρείται προστάτης των βουνών και των απόκρυμνων κορυφών ενώ μπορεί να αποκοιμηθεί για αιώνες παίρνοντας τη μορφή κάποιου μεγάλου βράχου ή ακόμα κι ενός ολόκληρου βουνού. Παρόλα αυτά στη Φινλανδία είναι ευρύτερα γνωστό λόγω της κακοποιού του δράσης και διαθέτει τα χαρακτηριστικά ενός αντίστοιχου «μπαμπούλα». Μπορεί να αυξομειώνει το μέγεθος του, να εμφυσά στους ανθρώπους εφιαλτικά όνειρα αλλά και να καταστρέφει τα δόντια τους. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι απαγάγει τα άτακτα παιδιά και τα οδηγεί στη χώρα των αιώνια κακών ονείρων.
Keiju
Αφήνοντας πίσω μας την εφιαλτική μορφή του peikko, θα συναντήσουμε τα πανέμορφα και παιχνιδιάρικα keiju τα μικροσκοπικά, ανθρωπόμορφα πλασματάκια που πιθανότατα δάνεισαν τη μορφή τους στη γνωστή σε όλους μας Τίνκερμπελ, τη μικρή νεράιδα που αποτελεί αχώριστη σύντροφο του Πίτερ Παν. Αν κάποιος προσπαθήσει να εντοπίσει κάποιο από τα λεπτεπίλεπτα αυτά πλάσματα, γρήγορα θα απογοητευτεί, καθώς αυτά παίρνουν συχνά τη μορφή ιπτάμενων εντόμων ή μικροκαμωμένων πτηνών. Τα keiju ζουν στα δάση, συνήθως κοντά σε μικρές λίμνες ή ρυάκια, ενώ πιστεύεται ότι τα συγκεκριμένα μέρη αποτελούν απλά τις «εισόδους» μέσα από τις οποίες τα παραμυθένια αυτά όντα περνούν στον κόσμο μας. Είναι επίσης ιδιαίτερα ντροπαλά και λατρεύουν το χορό και το τραγούδι.
Menninkäinen
Τα επίσης μικρόσωμα menninkäinen αποτέλεσαν ακόμη μια πηγή έμπνευσης για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και χαριτωμένα πλάσματα που δημιούργησε ποτέ η παγκόσμια φανταστική λογοτεχνία, το χόμπιτ. Όπως ο αντίστοιχος συγγενής τους από τη Μέση Γη, τα menninkäinen, είναι ανθρωπόμορφα όντα που φορούν πολύχρωμα ρούχα, ζουν σε όμορφα υπόγεια σπίτια και αγαπούν το χορό, το καλό φαγητό και τους γρίφους. Επιπλέον, συχνά εγκαταλείπουν τις γραφικές του κατοικίες προς αναζήτηση θησαυρών αλλά και…μπελάδων. Είναι εξαιρετικά ντροπαλά και διακριτικά αν και δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιο από αυτά μπορεί να επισκεφθεί το σπίτι κάποιου ανθρώπου, από καθαρή περιέργεια. Σε αυτή την περίπτωση οι κάτοχοι του σπιτιού θα πρέπει να προσέξουν ώστε να μεταχειριστούν την άφιξη και την παρουσία του με προσοχή και ευγένεια. Αν και τα περισσότερα πλάσματα αυτού του είδους είναι ευγενικά και καλοπροαίρετα, ορισμένα από αυτά διασκεδάζουν με το να παραπλανούν τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά, οδηγώντας τα βαθιά μέσα στα πιο πυκνά μέρη του δάσους απ’ όπου είναι σχεδόν αδύνατο να βγουν.
Näkki
Αυτά τα φαινομενικά ακίνδυνα πνεύματα κατοικούν μέσα σε βάλτους, ρηχές λίμνες, σε πηγάδια και κάτω από γέφυρες. Η επαφή μαζί τους μπορεί να αποδειχτεί καταστροφική καθώς σύμφωνα με τις παραδόσεις επιτίθενται και πνίγουν τα απρόσεκτα παιδιά που κολυμπούν στα βαθιά, μακριά από την επιτήρηση των γονιών τους, γι’ αυτό και οι τελευταίοι συνηθίζουν να τα προειδοποιούν σχετικά με την παρουσία του näkki,, προκειμένου να τα κρατήσουν μακριά από τα απειλητικά νερά. Σύμφωνα με ένα θρύλο τα θανατηφόρα αυτά όντα, βγαίνουν από το νερό την παραμονή της ημέρας του Μεσοκαλόκαιρου, για να συμμετάσχουν στους εορτασμούς και εντοπίσουν τα επόμενα θύματα τους.
Otso
Οι αρκούδες αποτελούν ένα από τα πιο αγαπητά ζώα της Φινλανδίας. Δεν προκαλεί λοιπόν έκπληξη, το γεγονός της έντονης παρουσίας τους σε πολλά από τα παραδοσιακά παραμύθια, τους θρύλους και τις παραδόσεις αυτής της όμορφης χώρας. Τα otso, ή αλλιώς οι βασιλιάδες του δάσους, είναι πνεύματα με μορφή αρκούδας που αντιμετωπίζονται πάντοτε με άκρατο σεβασμό ως ιερές παρουσίες. Στο παρελθόν όταν η λατρεία αυτών των δασόβιων πνευμάτων ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, οι κάτοικοι συνήθιζαν να εφαρμόζουν κάποιες ειδικές τελετουργίες για να τιμήσουν το θάνατο μιας αρκούδας. Κατά τη διάρκεια αυτών των τελετών, το κρανίο της αρκούδας αφαιρούνταν και τοποθετούταν σε κάποιο ξέφωτο μαζί με ορισμένες αναθηματικές προσφορές.
Tapio και Mielikki
Ο Tapio και η σύζυγός του Mielikki είναι οι δυο θεότητες του δάσους, στις οποίες προσεύχονταν συχνά οι κυνηγοί και οι βοσκοί προκειμένου να εξασφαλίσουν αφθονία θηραμάτων αλλά και υγεία και μακροζωϊα για τους ίδιους και τα ζώα τους. Οι δυο τους δημιούργησαν μερικά από τα ποιο όμορφα ζώα της Φινλανδίας, συμπεριλαμβανομένης και της αρκούδας. Ο Tapio συνήθως απεικονίζεται σαν ένας μεγαλόσωμος άντρας με πράσινη φουντωτή γενειάδα και καπέλο από πλεγμένα κλαδιά, ενώ η Mielikki σαν μια πανέμορφη γυναίκα, η οποία όμως μπορεί να γίνει ιδιαίτερα τρομακτική στην όψη όταν δεν αντιμετωπιζόταν με ευγένεια. Οι δυο τους λέγεται πως ζουν μέσα σε ένα ξύλινο κάστρο στην καρδιά του δάσους, απ’ όπου μπορούν να επιβλέπουν τη δασένια τους επικράτεια, επαγρυπνώντας για την ασφάλεια όλων των πλασμάτων του δάσους.
Vedenemmo
Κλείνοντας θα επισκεφθούμε το υποθαλάσσιο καταφύγιο ίσως του πιο γοητευτικού και επικίνδυνου πλάσματος της φινλανδικής μυθολογίας, της πανέμορφης και καταχθόνιας, Vedenemmo. Η «μητέρα των νερών», όπως αποκαλείται στην περιοχή της Καρελίας, μοιάζει με γοργόνα. Έχει ουρά ψαριού και κορμό με κεφάλι γυναίκας, ενώ όπως οι Ελληνίδες σειρήνες, έτσι κι εκείνη προσπαθεί να δελεάσει τους ναυτικούς με το υπέροχο τραγούδι της παρασύροντας τους σε έναν υγρό τάφο. Γι’ αυτό το λόγο, κατά το παρελθόν, οι ναυτικοί συνήθιζαν να αφιερώνουν σε αυτήν την πρώτη ψαριά του χρόνου, προκειμένου να την κατευνάσουν.
Αφήνοντας το μεθυστικό τραγούδι της επικίνδυνης «μητέρας των νερών», πίσω μας ας αποχαιρετήσουμε όλα τα πλάσματα που συναντήσαμε σε αυτό το σύντομο ταξίδι μας στους μοναδικούς θρύλους της χώρας του μάγου Βάινεμόινεν κι όπως εκείνος ας υποσχεθούμε πως επιστρέψουμε ξανά, και ξανά στις χώρες της φαντασίας για δούμε το φως να δημιουργείται μέσα από το σκοτάδι και να τραγουδήσουμε κάτι προς τιμήν της ίδιας της ζωής.
Πηγές:
Spence, Lewis. An introduction to mythology. Global Grey, 2020
The Kalevala: The epic poem of Finland. Translated by John Martin Crawford. Global Grey, 2019
Fillmore, Parker. Mighty Mikko: A Book of Finnish Fairy Tales and Folk Tales. Parker Fillmore, 1922
